Montana, Bozeman’daki bir laboratuvara gönderilen dört düzineden fazla Jamaikalı meyve yarasası, iddialı bir hedefi olan bir deneyin parçası olmaya hazırlanıyor: bir sonraki küresel salgını kestirmek.
Dünya çapındaki yarasalar, hayvanlardan insanlara virüs bulaşmasının birincil vektörleridir. Bu virüsler çoğu zaman yarasalar için zararsızdır, sadece insanoğlu için ölümcül olabilir. Mesela Çin’deki nalburunlu yarasalar, covid-19 salgınının ihtimaller içinde bir sebebi olarak gösteriliyor. Araştırmacılar, iklim değişikliğinin yarasalar üstündeki baskısının ve insan gelişiminin ihlalinin, virüslerin yarasalardan insanlara atlama sıklığını artırdığına ve zoonotik hastalıklar olarak malum hastalıklara niçin olduğuna inanıyor.
Bir hastalık ekolojisti ve kısa sürede dergide gösterilen bir yazının ortak yazarı Raina Plowright, “Saçılma vakaları, bir takım stres kaynağının sonucudur – yarasa yaşam alanı temizlenir, iklim daha aşırı hale gelir, yarasalar yiyecek bulmak için insan alanlarına göç eder” dedi. Ekoloji Mektupları’nda tabiat ve hastalıklarda ekolojik değişikliklerin görevi üstüne bir diğeri.
Bu yüzden Montana Eyalet Üniversitesi’nden immünolog Agnieszka Rynda-Apple, yedi ülkede 70 araştırmacıdan oluşan bir ekibin parçası olarak bir üreme kolonisi başlatmak ve laboratuvarının çalışmalarını hızlandırmak için bu kış Jamaikalı meyve yarasalarını Bozeman’a getirmeyi planlıyor. Plowright tarafınca kurulan BatOneHealth adlı grup, bir sonraki ölümcül virüsün yarasalardan insanlara nereden sıçrayabileceğini tahmin etmenin yollarını bulmayı umuyor.
Rynda-Apple, “Yarasaların niçin bu kadar mükemmel bir vektör olduğu sorusu üstünde ortaklaşa iş yapıyoruz” dedi. “Bağışıklık sistemlerinde virüsü tutmalarına yol açan şeyin ne işe yaradığını ve virüsü saçtıkları durumun ne işe yaradığını anlamaya çalışıyoruz.”
Araştırmacılar, beslenme stresinin rolünü incelemek için onlar için değişik rejimler oluşturuyorlar ve onlara grip virüsü bulaştırıyorlar ve sonrasında ne kadar virüs saçtıklarını, viral saçılmanın uzunluğunu ve antiviral tepkilerini inceliyorlar.
O ve meslektaşları esasen bu tür deneyler yaparken, üreme yarasaları araştırmayı genişletmelerine izin verecek.
Çevresel değişimin beslenme stresine iyi mi katkıda bulunduğunu tam olarak idrak etmek ve yayılmayı daha iyi kestirmek zahmetli bir çabadır. Destek doçent Andrew Hoegh, “Yapbozun tüm parçalarını hakikaten anlayabilirsek, bu bizlere geri dönerek yayılma döngüsünü kıracak eko-karşı önlemler hakkında düşünmemiz için araçlar sağlar” dedi. ihtimaller içinde yayılma senaryoları için modeller oluşturan MSU’daki istatistiklerin.
MSU’daki ufak araştırma ekibi, Hamilton, Montana’daki Ulusal Sıhhat Enstitüleri Rocky Mountain Laboratuvarlarında bir araştırmacı ile beraber çalışıyor.
Nature and Ecology Letters’da gösterilen son makaleler, Plowright’ın doğduğu yer olan Avustralya’daki Hendra virüsüne odaklanıyor. Hendra, grip benzeri semptomlara yol açan ve yarasalardan atlara yayılan ve hemen sonra atları tedavi eden insanlara geçebilen bir solunum virüsüdür. Atlarda %75 ölüm oranı ile ölümcüldür. Enfekte olduğu malum yedi kişiden dördü öldü.
Plowright’ın çalışmasına yön veren sual, Hendra’nın niçin 1990’larda atlarda ve insanlarda ortaya çıkmaya başladığıdır, oysa yarasalar muhtemelen çağlardır virüsü barındırıyor. Araştırma, sebebin çevresel değişiklik bulunduğunu gösteriyor.
Plowright, yarasa araştırmasına 2006 senesinde başladı. Uçan tilki isminde olan Avustralyalı yarasalardan alınan örneklerde, o ve meslektaşları virüsü nadiren tespit etti. 2005-06’da Şimal Bölgesi açıklarındaki Larry Tropik Kasırgası yarasaların gıda kaynağını yok ettikten sonrasında, yüzbinlerce hayvan aniden ortadan kayboldu. Sadece, Hendra virüsü yüklü, zayıf ve aç yarasalardan oluşan ufak bir popülasyon buldular. Bu, Plowright’ın yayılmada kilit bir oyuncu olarak beslenme stresine odaklanmasına yol açtı.
O ve işbirlikçileri, habitat kaybı, yayılma ve iklim hakkında 25 senelik verileri taradılar ve çevresel değişimin niçin olduğu besin kaynaklarının kaybı ile besin stresi altındaki yarasalardaki yüksek viral yükler içinde bir bağlantı keşfettiler.
Birkaç yılda bir meydana gelen yüksek sıcaklıklara haiz El Niño iklim modelinden sonraki yılda, birçok okaliptüs ağacı yarasaların gereksinim duyduğu nektarı olan çiçekleri üretmez. Çiftliklerden kentsel gelişime kadar öteki yaşam alanlarına insan tecavüzü, alternatif besin kaynaklarını ortadan kaldırdı. Ve böylece yarasalar, standart altı incir, mango ve öteki ağaçların olduğu ve stres altında virüs saçan kentsel alanlara taşınma eğilimindedir. Yarasalar idrar ve dışkı attığında, atlar yeri koklayarak bunu solurlar.
Araştırmacılar, Hendra ile enfekte olmuş yarasalarla yaptıkları çalışmanın evrensel bir ilkeyi açıklayacağını umuyorlar: Tabiatın yok edilmesi ve değiştirilmesi, ölümcül patojenlerin yırtıcı hayvanlardan insanlara bulaşma olasılığını iyi mi artırabilir?
Yayılmanın en ihtimaller içinde üç deposu yarasalar, memeliler ve eklembacaklılar, bilhassa kenelerdir. İnsanları enfekte eden yeni ortaya çıkan bulaşıcı hastalıkların ortalama %60’ı hayvanlardan ve bunların ortalama üçte ikisi yırtıcı hayvanlardan gelmektedir.
Ormansızlaşmanın ve insanların yırtıcı topraklara tecavüzünün salgınları körüklediği fikri yeni değil. Mesela uzmanlar, AIDS’e yol açan HIV’in insanlara ilk olarak Orta Afrika’da şempanzeleri yediklerinde bulaştığına inanıyor. 1998’in sonlarında ve 1999’un başlarında bir Malezya salgını, yarasalardan domuzlara yayılan yarasa kaynaklı Nipah virüsü. Domuzlar onu güçlendirdi ve o salgında 276 kişiyi enfekte ederek ve 106 kişiyi öldürerek insanlara yayıldı. Şimdi ortaya çıkan, çevresel değişikliklerin getirmiş olduğu stresle bağlantıdır.
Bu karmaşık yapbozun eleştiri parçalarından biri yarasa bağışıklık sistemleridir. MSU’da tutulan Jamaika meyve yarasaları, araştırmacıların beslenme stresinin viral yükleri üstündeki tesirleri hakkında daha çok data edinmelerine destek olacak.
Rocky Mountain Laboratories’in virüs ekolojisi birimi başkanı ve BatOneHealth’in bir üyesi olan Vincent Munster, yayılmanın ekolojisini daha iyi idrak etmek için değişik yarasa türlerini de inceliyor. Munster, “1.400 değişik yarasa türü var ve koronavirüsleri barındıran yarasalar ile Ebola virüsü barındıran yarasalar içinde oldukça mühim farklılıklar var” dedi. “Ve nispeten yalnız olan yarasalara karşı yüzbinlerle beraber yaşayan yarasalar.”
Ayrıca, Plowright’ın kocası Gary Tabor, kısmen, yaban yaşamının yeterince beslenmesini sağlamak ve virüs yayılmasına karşı korunmak için yaban yaşamı habitatını korumak için hastalık ekolojisi araştırması tatbik eden kar amacı gütmeyen bir müessese olan Büyük Peyzaj Koruma Merkezi’nin başkanıdır.
Tabor, “Habitat parçalanması, dünyanın benzeri görülmemiş seviyelerde arazi temizliği yaşamaya devam etmiş olduğu göz önüne alındığında, yeterince ele alınmayan bir gezegen sağlığı sorunudur” dedi.
Salgınları tahmin etme kabiliyeti geliştikçe, başka stratejiler de mümkün hale gelir. Hendra virüsünün nereye yayılacağını tahmin edebilen modeller, bu bölgelerdeki atların aşılanmasına yol açabilir.
Başka bir ihtimaller içinde çözüm, uçan tilkilerin gelişmiş bölgelerde nektar aramaya zorlanmaması için çiçekli okaliptüs ağaçlarının büyük ölçekli dikilmesi şeklinde Hoegh’un bahsetmiş olduğu “eko-karşı önlemler” dizisidir.
Plowright, “Şu anda dünya, bir sonraki salgını iyi mi durdurabileceğimize odaklanmış durumda” dedi. “Maalesef, doğayı korumak yada restore etmek nadiren irdelemenin bir parçası.”
KHN (Kaiser Health News), sıhhat sorunları hakkında derinlemesine gazetecilik üreten ulusal bir haber odasıdır. Siyaset Analizi ve Anket ile beraber KHN, KFF’deki (Kaiser Aile Vakfı) üç ana işletim programından biridir. KFF, ulusa sıhhat sorunları hakkında data elde eden, bağışlanmış, kar amacı gütmeyen bir kuruluştur.
İÇERİĞİMİZİ KULLANIN
Bu öykü ücretsiz bir şekilde tekrardan yayınlanabilir (ayrıntılar).
