Son on yılda, artan sayıda araştırma, hava kirliliğinin yaşlı yetişkinlerin beyinlerine zarar verdiğini, bilişsel gerilemeye ve bunamaya katkıda bulunduğunu göstermiştir. Açık olmayan şey, hava standardını iyileştirmenin beyin sağlığına yarar sağlayıp sağlayamayacağıdır.
Altı üniversitedeki araştırmacılar ve Ulusal Yaşlanma Enstitüsü tarafınca bu yıl gösterilen iki emek harcama, yaşlı nüfusta bu tür faydaların ilk kanıtını sağlıyor.
Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı’nda gösterilen bir rapor, iki tür hava kirliliğinde on senelik bir düşüşün peşinden 74 yaş ve üstü hanımlarda demans riskinin mühim seviyede azaldığını buldu: motorlu taşıtlardan meydana gelen emisyonların gaz halindeki bir yan ürünü olan nitrojen dioksit, endüstriyel kaynaklar ve orman yangınları benzer biçimde naturel vakalar; ve benzer kaynaklardan meydana gelen son aşama minik katıların ve sıvıların bir karışımı olan ince parçacıklı madde.
PLOS Medicine’de 2.200’den fazla yaşlı hanımdan oluşan aynı örneğe dayanan ikinci bir rapor, bu kirleticilerin daha düşük seviyelerinin daha yavaş bir bilişsel gerileme oranı ile ilişkili bulunduğunu buldu. Hava kalitesindeki iyileşmenin en belirgin olduğu bölgelerde, teste bağlı olarak bilişsel düşüş oranı 1,6 yıla kadar ertelendi.
Her iki emek harcama da kapsam olarak ulusaldır ve iştirakçilerin sosyoekonomik durumu, mahalle özellikleri, öncesinden mevcud tıbbi durumlar ve sigara içme benzer biçimde yaşam seçimi tercihleri benzer biçimde neticeleri etkileyebilecek öteki faktörleri hesaba katar.
Neticelerini ne açıklayabilir? Cenup Kaliforniya Üniversitesi tıp fakültesinde araştırma nörolojisi destek doçenti Xinhui Wang, “Hava kirliliği seviyeleri azaldığında, beynin önceki çevresel hakaretlerden daha iyi toparlanabileceğini düşünüyoruz” dedi. Bu hipotezin hayvan çalışmalarında ve beyin görüntüleme kanalıyla daha çok incelenmesi icap ettiğini öne sürdü.
Hava kirliliğinin beyni iyi mi etkilediğine dair birkaç kuram var. Son aşama minik parçacıklar – bir insan saçı en büyük parçacığın minimum 30 katı büyüklüğündedir – burun boşluklarından beyne koku alma (koku) sistemi kanalıyla gidebilir ve beynin bağışıklık sistemini yüksek alarma geçirebilir. Yada kirleticiler akciğerlere yerleşerek, yayılan ve beyne neden olan inflamatuar bir tepkiye niçin olabilir.
Ek olarak, kirleticiler beyin sağlığı için lüzumlu olan kardiyovasküler sisteme zarar verebilir. (Hava kirliliği, nüzul ve kalp hastalığı arasındaki bağlantılar iyi kurulmuş.) Yada minik parçacıklar kan-beyin bariyerini geçerek direkt hasara yol açabilir. Ve hücrelere ve dokuya zarar veren özgür radikalleri özgür bırakan oksidatif stres meydana gelebilir.
Daha yaşlı yetişkinler, akciğer kapasitesinin azalması ve kirleticilerin solunum yolu hastalıkları ve kalp hastalığı benzer biçimde durumları alevlendirme potansiyeli sebebiyle hava kirliliğinin zararı olan etkilerine karşı bilhassa savunmasızdır. Ek olarak hava kirliliğinin tesirleri zaman içinde birikir ve insanoğlu ne kadar uzun yaşarsa o denli fazla riskle karşılaşabilirler.
Gene de hava kirliliğinin potansiyel bilişsel sonuçlarının tanınması nispeten yenidir. Birkaç minik çalışmanın peşinden, değişik yaşlı adam ve kadınlardan oluşan bir örneklemde hava kirliliği ve biliş arasındaki bağlantıyı gösteren ilk ulusal emek harcama 2014’te gösterildi. Yüksek düzeyde ince partikül madde bulunan bölgelerde yaşayan yaşlıların yaşama olasılığının daha yüksek bulunduğunu buldu. Daha azca kirli bölgelerde yaşayan insanlara bakılırsa bilişsel problemler.
Birkaç yıl sonrasında gösterilen bir başka emek harcama, hava kirliliğinin bilişsel etkilerinin, kirlilik seviyelerinin en yüksek olduğu dezavantajlı mahallelerde yaşayan yaşlı yetişkinlerde büyüdüğünü bildirerek bu bulguları genişletti. Yazarlar, bu mahallelerin sakinlerinin yaşamış olduğu kronik stresin “toksik zorluklardan nöronların zarar görme oranını artırabileceğini” yazdı.
Araştırmacılar, hava kirliliğinin bilişsel gerilemeyi ve bunamayı etkileyen birçok faktörden bir tek biri olduğu mevzusunda aynı fikir ve bu tür sonuçlar nedensellik değil ilişkiler kuruyor.
Daha yeni araştırmalar, maruziyetler Çevre Koruma Ajansı tarafınca belirlenen standartların altında olduğunda bile yaşlı yetişkinlerin bilişlerinin etkilendiğini göstermektedir. Cenup Kaliforniya Üniversitesi’nde gerontoloji ve sosyoloji doçenti olan Jennifer Ailshire, “Yaşlı yetişkinlerde hava kirliliğinin güvenli olduğu hiçbir düzey yok” dedi.
Harvard’ın TH Chan Halk Sağlığı Okulu’nda çevre sağlığı için baş araştırmacı bilim adamı Antonella Zanobetti, “Bu kirleticilerin standartlarını düşürmeye devam etmek önemlidir” dedi. Meslektaşları ile beraber, hava kirliliğinin Medicare yararlanıcıları içinde Alzheimer hastalığı ve ilgili bunama riskini iyi mi etkilediğini incelemek için Ulusal Yaşlanma Enstitüsü hibesine haizdir. 2019’da yapmış olduğu emek harcama, daha yüksek seviyelerde ince parçacıklı maddenin, demansı olan yaşlı yetişkinler içinde daha çok hastaneye yatışla bağlantılı bulunduğunu gösterdi – bu, hastalığın ilerlemesinin bir göstergesi.
Geçen yıl, bugüne kadarki en büyük ABD araştırmalarından birinde, değişik bir grup araştırmacı, Alzheimer hastalığı ve öteki demans biçimlerine haiz 12 milyon Medicare yararlanıcısı içinde ince partikül maddeye uzun soluklu maruz kalma ile nitrojen dioksit arasındaki bağlantıyı inceledi. Araştırmacılar, bu kirleticilerin yüksek seviyelerine maruz kalmanın, esasen nispeten gelişmiş olan bilişsel gerilemeyi hızlandırdığı ve teşhislerde bir artışa yol açmış olduğu sonucuna vardı.
Nüfus çapındaki çalışmalara ek olarak, dünya genelinde ortalama 20 bilimsel laboratuvar, hava kirliliğinin hayvanlarda bunamaya iyi mi katkıda bulunduğunu araştırıyor. USC’de, yaşlanmanın nörobiyolojisini inceleyen bir profesör olan Caleb Finch, kentsel alanlardaki hava kirliliğinin bunama riskini iyi mi bilgilendirdiğini ve hızlandırdığını araştırmak için Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’nden beş senelik, 11,5 milyon dolarlık bir bağışlama için ortak araştırmacıdır. beyin yaşlanması
Finch’in yanıtlanması icap ettiğini söylediği sorular içinde şunlar içeriyor: Beynin hangi bölgeleri hava kirleticilerine karşı en savunmasız görünüyor? İnsanlar en oldukca ne süre risk altındadır? Hasar ne kadar sürer? Kurtarma mümkün mü? Rejim ve egzersiz benzer biçimde yaşam seçimi müdahaleleri destek verir mu?
Finch, “Ana nokta, Alzheimer hastalığının hava kirliliği de dahil olmak suretiyle çevresel etkilere oldukca duyarlı bulunduğunu şimdi fark etmemizdir” dedi.
Bunu kabul eden Lancet’in Demans Önleme, Müdahale ve Bakım Komisyonu 2020’de hava kirliliğini demans için değiştirilebilir risk faktörleri listesine ekledi ve bu risk faktörleri ele alındığında dünya genelinde demans vakalarının %40’a kadarının önlenebileceğini yada ertelenebileceğini tahmin etti. .
Ailshire, kamu politikalarının bir fark yaratabileceği mevzusunda iyimser. 2000’den 2019’a kadar, hava standardını iyileştirme çabaları sebebiyle senelik averaj ince partikül madde kirliliğinin ulusal olarak %43 azaldığını kaydetti. “Bu çabaların devam edeceğinden oldukca umutluyum” dedi.
Hava kirliliğinden kaygı duyan yaşlı yetişkinler kendi başlarına ne yapabilirler?
Denver’da solunum yolu hastalıkları mevzusunda uzmanlaşmış bir tıp merkezi olan National Jewish Health’de göğüs hastalıkları uzmanı olan Dr. Anthony Gerber, oldukca sıcak günlerde, ozon seviyelerinin daha yüksek olduğu öğleden sonraları yerine sabahları yürüyüşe çıkın, dedi. Zehirli bir gaz olan ozon, çeşitli kimyasalların güneş ışığı ve ısı ile etkileşime girmesiyle oluşur.
Gerber, ince partikül madde yürüyerek orman yangınlarının daha yaygın hale geldiği batı ABD’de yaşıyorsanız, yangınların bölgenizdeki hava standardını etkilediği günlerde “KN95 maskesi takının” dedi. Ek olarak, paranız yetiyorsa, eviniz için hava temizleyicileri satın almayı düşünün, dedi ve ince parçacıkların iyi kapatılmamış evlere girebileceğini belirtti.
Bölgenizdeki hava kalitesi seviyelerini denetlemek için AirNow.gov’a gidin, Ailshire önerilir. “Yüksek riskli bir günse, dışarı çıkıp ağır bahçe işleri yapmak için o gün olmayabilir” dedi.
Sadece devamlı içeride kalmayın ve aşırı derecede kendini koruyucu hale gelmeyin. Gerber, “Yaşlı yetişkinlerin dışarıda olması ve egzersiz yapması hakikaten mühim” dedi. “Yaşlıların oldukca fazla partikül soludukları için hastalanmalarını istemiyoruz, sadece hareketsiz kalmalarını ve evde mahsur kalmalarını da istemiyoruz.”
Yanıtlanmasını istediğiniz sorular, bakımınızla ilgili yaşadığınız problemler ve sıhhat sistemiyle ilgili olarak gereksinim duyduğunuz tavsiyeler hakkında okuyucularımızdan haber almak için sabırsızlanıyoruz. İsteklerinizi yada ipuçlarınızı göndermek için khn.org/columnists adresini ziyaret edin.
