1950’lerde çocuk felci aşıları bulunmadan ilkin, engelliliğe neden olan hastalığa karşı davranışlarında ölçülü insanoğlu, bırakın okula gitmek bir yana, evlatlarının dışarı çıkmasına bile izin vermekten korkuyorlardı. Çocuk felci ABD’de ortadan kaldırıldığı düşünüldükten on seneler sonrasında yeniden ortaya çıktığından, korkulu hastalığa aşina olmayan Amerikalıların kendilerini ve bir çok covid-19 pandemisinin travmasından yeni çıkmış olan minik çocuklarını korumak için bir ön hazırlık yapması gerekiyor.
Poliomyelit nedir?
Polio, bir poliovirüs enfeksiyonunun niçin olduğu nörolojik bir hastalık olan “poliomyelitis”in kısaltmasıdır. Yırtıcı poliovirüsün üç türünden – serotip 1, 2 ve 3 – serotip 1 en öldürücü ve felce niçin olma olasılığı en yüksek olanıdır.
Poliovirüs bulaşmış bir çok insan hastalanmaz ve semptom göstermez. Enfekte olanların ortalama dörtte biri bitkinlik, ateş, baş ağrısı, boyun sertliği, boğaz ağrısı, mide bulantısı, kusma ve karın ağrısı benzer biçimde hafifçe semptomlar yaşayabilir. Dolayısıyla, covid-19’da olduğu benzer biçimde, semptomu olmayan kişiler, başkalarıyla etkileşime girerken bilmeden bunu yayabilir. Sadece poliovirüs enfeksiyonu olan 200 kişiden 1’inde virüs omuriliğe ve beyne saldırabilir. Omuriliği enfekte ettiğinde, insanoğlu bacaklar, kollar yada göğüs duvarı dahil olmak suretiyle kas zayıflığı yada nüzul geliştirebilir. Poliovirüs ek olarak beyne de bulaşarak nefes alma yada yutma güçlüğüne niçin olabilir.
İnsanlar enfeksiyondan on seneler sonrasında çocuk felci sonrası sendromu geliştirebilirler. Semptomlar kas ağrısı, halsizlik ve israfı içerebilir.
Çocuk felci olan kişiler, hayatlarının geri kalanında bir ventilatör yardımı olmadan tekerlekli sandalyeye bağlı kalabilir yada nefes alamayabilir.
Çocuk felci iyi mi yayılır?
Çocuk felcine yol açan virüs “ağız-dışkı yöntemiyle” yayılır, şu demek oluyor ki eller, su, yiyecek yada polio virüsü içeren dışkı ile kontamine olmuş öteki maddeler yöntemiyle vücuda ağız yöntemiyle girer. Nadiren, çocuk felci virüsü tükürük ve üst solunum yolu damlacıkları yöntemiyle yayılabilir. Virüs sonrasında boğazı ve gastrointestinal sistemi enfekte eder, kana yayılır ve sinir sistemini işgal eder.
Doktorlar çocuk felcini iyi mi teşhis eder?
Poliomyelit, hasta görüşmeleri, fizik muayeneler, laboratuvar testleri ve omurilik yada beyin taramalarının bir kombinasyonu ile teşhis edilir. Sıhhat hizmeti sağlayıcıları, laboratuvar testleri için dışkı, boğaz sürüntüleri, omurilik sıvısı ve öteki örnekleri gönderebilir. Sadece, ABD Birleşik Devletleri’nde on senelerdir çocuk felci yok denecek kadar azca görüldüğünden, doktorlar semptomları olan hastalar için tanıyı düşünmeyebilirler. Ve bilimsel niteliği olan merkezler bile artık testleri yapmadığından, şüpheli çocuk felci testleri Hastalık Denetim ve Önleme Merkezlerine gönderilmelidir.
Poliovirüs bulaşması iyi mi önlenebilir?
CDC, tüm evlatların 2 ay, 4 ay, 6 ila 18 ay ve 4 ila 6 yaşlarında toplam dört doz olacak şekilde çocuk felcine karşı aşılanmasını önermektedir. 50 eyaletin tamamı ve Columbia Bölgesi, gündüz bakımına yada devlet okuluna devam eden evlatların çocuk felcine karşı aşılanmasını koşul koşar, sadece bazı eyaletler tıbbi, dini yada kişisel muafiyetlere izin verir. Ufaklıklara Yönelik Aşılar programı, Medicaid’e uygun, sigortasız yada tamamlanmamış sigortası olan ya da Amerikan Yerlisi yada Alaska Yerlisi olan küçüklere parasız çocuk felci aşısı sağlar. 1955’ten sonrasında ABD Birleşik Devletleri’nde doğan bir çok insan muhtemelen çocuk felci aşısı olmuştur. Sadece bazı bölgelerde aşılama oranları tehlikeli derecede düşüktür, mesela New York’taki Rockland County, %60 ve Yates County, %54, bu sebeple orada pek fazlaca aile dini muafiyet talep ediyor.
İki tür çocuk felci aşısı vardır: öldürülmüş, inaktive edilmiş çocuk felci aşısı (IPV) ve zayıflatılmış, canlı, oral çocuk felci aşısı (OPV). IPV enjekte edilebilir bir aşıdır. OPV, ağızdan damla damla yada küp şeker üstüne verilebilir, bu yüzden uygulanması daha kolaydır. Her iki aşı da paralitik poliomyelite karşı oldukça etkilidir, sadece OPV enfeksiyon ve bulaşmayı önlemede daha etkili görünmektedir.
Hem yırtıcı çocuk felci virüsü hem de canlı, zayıflamış OPV virüsleri enfeksiyona niçin olabilir. IPV, öldürülmüş bir virüs aşısı olduğundan, bulaşamaz yada çoğalamaz, aşı kaynaklı çocuk felci virüsüne yol açamaz yada paralitik çocuk felci hastalığına niçin olması imkansız. Zayıflamış OPV virüsleri mutasyona uğrayabilir ve felce niçin olma kabiliyetlerini tekrardan kazanabilir – buna aşı kaynaklı çocuk felci denir.
2000 yılından bu yana, ABD Birleşik Devletleri’nde yalnızca IPV verilmiştir. İki doz IPV minimum %90 etkilidir ve üç doz IPV paralitik poliomyelit hastalığını önlemede minimum %99 etkilidir. ABD Birleşik Devletleri, OPV alan aşılanmamış kişiler içinde 2.000’de bir nüzul riski sebebiyle OPV’yi kullanmayı bıraktı. Bazı ülkeler hala OPV kullanıyor.
Çocuk felcine karşı aşılama 1955’te ABD Birleşik Devletleri’nde başladı. 1950’lerin başlangıcında yılda 15.000’in üstünde olan felçli çocuk felci hastalığı vakaları 1960’larda 100’ün altına ve sonrasında 1970’lerde 10’un altına düştü. Bugün, çocuk felci virüsünün hijyen ve sanitasyonun yetersiz olduğu ve aşılama oranlarının düşük olduğu yerlerde yayılma olasılığı daha yüksektir.
Çocuk felci niçin tekrardan yayılıyor?
Dünya Sıhhat Örgütü, 1994 itibariyle Şimal ve Cenup ABD’da çocuk felci bulunmadığını duyuru etti, sadece Haziran 2022’de New York, Rockland County’de yaşayan genç bir yetişkine serotip 2 aşı kaynaklı çocuk felci virüsü teşhisi kondu. Hasta ateş, boyun tutulması ve bacaklarda güçsüzlük şikayeti ile başvurdu. Hasta kısa sürede ülke dışına çıkmamıştı ve muhtemelen ABD Birleşik Devletleri’nde enfekte oldu. CDC o zamandan beri atık suları poliovirüs açısından izlemeye başladı. Rockland County vakasına genetik olarak bağlı poliovirüs, Rockland, Orange ve Sullivan ilçelerinden alınan atık su örneklerinde tespit edildi ve bu durum, Mayıs 2022’ye kadar topluluk yayılımını gösterdi. New York Şehri atık suyunda da ilgisiz aşı kaynaklı poliovirüs tespit edildi.
Çocuk felci aşısı olup olmadığımı iyi mi anlarım?
Ulusal bağışıklama kayıtları veri tabanı yoktur, sadece 50 eyaletin tamamı ve Columbia Bölgesi, kayıtları 1990’lara kadar uzanan bağışıklama informasyon sistemlerine haizdir. Eyalet yada bölge sıhhat departmanınız da aşılarınızın kayıtlarına haiz olabilir. Arizona, District of Columbia, Louisiana, Maryland, Mississippi, Şimal Dakota ve Washington’da aşılanan kişiler MyIR Mobile uygulamasını kullanarak aşı kayıtlarına erişebilir ve Idaho, Minnesota, New Jersey ve Utah’ta aşı olanlar bunu yapabilir. Docket uygulamasını kullanarak.
Ek olarak ebeveyninize, çocukluk pediatristinize, şu anki doktorunuza yada eczacınıza yada gittiğiniz K-12 okullarına, kolejlerine yada üniversitelerine aşılarınızın kayıtları olup olmadığını sorabilirsiniz. Sıhhat sistemleri benzer biçimde bazı işverenler de aşılarınızın kayıtlarını iş sağlığı ofislerinde tutabilir.
Çocuk felcine karşı bağışıklığınızın olup olmadığını belirleyen bir kontrol yoktur.
Çocukken çocuk felcine karşı tam olarak aşılanmışsam, çocuk felci aşı takviyesine ihtiyacım var mı?
Tüm çocuklar ve aşılanmamış yetişkinler, CDC tarafınca tavsiye edilen dört dozluk çocuk felci aşılarını tamamlamalıdır. OPV aldıysanız, IPV güçlendiricisine ihtiyacınız yoktur.
Bazı laboratuvar çalışanları ve sıhhat çalışanları benzer biçimde bağışıklığı baskılanmış, çocuk felci virüsünün dolaşımda olduğu bir ülkeye gezi eden yada işteyken çocuk felci virüsüne maruz kalma riski yüksek olan yetişkinlere bir kerelik IPV güçlendirici verilebilir.
Çocuk felci iyi mi tedavi edilir?
Hafifçe çocuk felci enfeksiyonu olan kişiler tedavi gerektirmez. Semptomlar çoğu zaman birkaç gün içinde kendi kendine geçer.
Paralitik poliomyelitin tedavisi yoktur. Tedavi, hastaların uyum sağlamasına ve işlevi tekrardan kazanmasına destek olmak için fizyolojik ve mesleki terapiye odaklanır.
Çocuk felci virüsü niçin yok edilmedi?
Çiçek hastalığı, bugüne dek eradike edilmiş olduğu duyuru edilen tek insan virüsüdür. Bir hastalık, yalnızca insanları enfekte ediyorsa, viral enfeksiyon tekrardan enfeksiyona karşı uzun soluklu bağışıklığı indükliyorsa ve etkili bir aşı yada başka bir koruyucu mevcutsa eradike edilebilir. Bir virüs ne kadar bulaşıcıysa, yok edilmesi o denli zor olur. Asemptomatik olarak yayılan virüslerin yok edilmesi de daha zor olsa gerek.
1988’de Dünya Sıhhat Asamblesi çocuk felcini 2000 yılına kadar ortadan kaldırmaya karar verdi. Şiddetli çatışmalar, komplo teorilerinin yayılması, aşı şüpheciliği, yetersiz finansman ve siyasal irade ve düşük kaliteli aşılama çabaları eradikasyona yönelik ilerlemeyi yavaşlattı, sadece covid pandemisinden ilkin, dünya çocuk felcini yok etmeye fazlaca yaklaşmıştı. Pandemi esnasında, çocuk felci aşıları da dahil olmak suretiyle çocukluk aşıları ABD’de ve dünyada azaldı.
Çocuk felcini ortadan kaldırmak için dünyanın tüm yırtıcı çocuk felci virüslerini ve aşıdan türetilen çocuk felci virüslerini yok etmesi gerekir. Yırtıcı poliovirüs serotipleri 2 ve 3 yok edilmiştir. Yırtıcı çocuk felci virüsü serotip 1, en öldürücü biçim, yalnızca Pakistan ve Afganistan’da endemiktir, sadece aşıdan türetilen çocuk felci virüsleri, Afrika’daki bazı ülkelerde ve dünyanın öteki bölgelerinde dolaşmaya devam etmektedir. OPV kullanımını, arkasından OPV ve IPV’nin bir kombinasyonunu ve arkasından tek başına IPV’yi içeren aşamalı bir yaklaşım, nihayet çocuk felcini gezegenden yok etmek için muhtemelen lüzumlu olacaktır.
